SILLEDA
• DEMOGRAFÍA
- Concello: Silleda
- Provincia: Pontevedra
- Comarca: Deza
- Área: 168 km²
- Entidades de población: 33 parroquias.
• LÍMITES
A Serra do Candán, os montes do Chamor, San Sebastián de Meda e os ríos Ulla e Deza definen os límites do concello.
• CONCELLOS LINDEIROS
- Norte e o leste: Vila de Cruces
- Leste e o sur: Lalín
- Oeste: A Estrada e Forcarei.
• HISTORIA
A maior parte destas parroquias aparecen formando parte da jurisdicción do Trasdeza no s. XVII, que pertencían a provincia de Santiago.
A denominación Trasdeza aparece mencionada na Idade Media e en algúns documentos aparece a parroquia de Santa Maria de Cortegada.
Trasdeza aparece como denominación eclesiástica no 1645, designando un arciprestado do Deza, pertencente a diócesis de Lugo.
No actual territorio do concello houbo oito municipios constitucionais. Coa división municipal de 1835 o actual concello denominouse Chapa, establecendose unha pugna con Silleda pola capital e pola denominación do concello. Esta loita rematou no 1853 ao adoptarse como nome definitivo de Silleda.
Os primeiros rastros datados son da Idade do Bronce nos Campos de Mamoas. Da época castrexa son moitos restos encontrados como Castro de As Mamuelas (Refoxos) e da cultura romana consérvase algunha ponte coma a de Taboada.
Hai moita tradición histórica continuada na Idade Media coa fundación do Mosteiro de Carboeiro, construído polos condes D. Gonzalo e Dona Tareixa. O castelo de Cira onde na súa fortaleza foi escenario das loitas entre o arcebispo Diego Xelmírez e a raíña D. Urraca. No s. XIX xa derribado polos Irmandiños, presenciou a resistencia que o pobo fixo contra os franceses.
Tamén dis que na parroquia de Manduas foron acuñadas tres moedas visigodas do século VII.
Tamén houbo unha fortaleza en Chapa, pero edificáron enriba dela. Da fortaleza non queda nada nin rastro e atopar a parcela resulta difícil.
Ademáis o gravado de Castro Primadorna en Breixa que é Ben de Interés Cultural, declarado no 1974.
Os antecedentes históricos do concello de Silleda encontrámolos nos moitos castros repartidos por todo o municipio. Na parroquia de Silleda atopouse unha lápida adicada a LARIBUS VIÁLIBUS, a eidade protectora dos caminantes, indicando así que era unha zona tradicional de paso.
Todo o concelo foi escenario de feitos históricos na Idade Media.
O primeiro foi a fundación no século X da abadía de Carboeiro. No s. XI, Juan de Deza construiu o castelo de Cira que logo cedería a dona Urraca, co cal serviría para facerlle frente ao arcebispo Xelmírez. Do s. XI tamén destacan as igrexas románicas de Breixa e a de Taboada (s. XIII) e a de Ansemil (s. XIV) onde está enterrado o cabaleiro Diego de Deza.
No 1538, Pedro Mardones, maiordomo do arcebispo Pedro Sarmiento, intenta marchar contra o Conde Osorio de Moscoso en Chapa e Cira.
Nesta Idade Moderna e cando se construe o cruceiro barroco do centro do campo da feira da Bandeira (Manduas)
Na etapa contemporanea ten un interés marcado polo plan defensivo contra as tropas de Napoleón. Así en Marzo do 1809 reuníronse os párrocos de Abades, Fiestras, Grava, Cortegada, Oleiros, Refoxos, Ponte, Laro, Taboada, Rellas, Margaride, Negreiros, Ocastro, Silleda e Siador e con eles moitos veciños das parroquias, para acordar ir en contra da invasión francesa. Entón decidiron cubrir as pontes de Ledesma, Taboada, Carboeiro e Pereiro con 300, 2.000, 300 e 2.500 homes respectivamente nomeando comandante xeral das forzas a D. Bieito Martínez.
Neste concello tamen participaron polo apoio a causa Carlista, actuando nesta zona a partida de Goristide na primeira guerra (1833 – 1838) e na terceira fracción, constituída no 1873 con 25 homes (clérigos e estudantes) que foron desarticulados moi pronto, por unha denuncia imposta por uns veciños de aldeas preto do concello.
• PATRIMONIO ARTÍSTICO E HISTÓRICO
Abades: Conta cun famoso santuario adicado a Nosa Señora dos Desamparados, construído no s. XVIII e destaca a súa torre que é a máis alta da comarca, frente dela está a primitiva igrexa románica.
A igrexa parroquial de Santa María de Abades está considerada de Ben de Interés Cultural dende 1981.
Ansemil: Ten un templo románico que formaba parte dun mosteiro medieval do s. XI. Este templo garda o sepulcro de Diego Gómez de Deza.
O mosteiro medieval foi fundado como mosteiro dúplice. Consta de cabeceira formada por 3 pequenas absides rectangulares que se prolongan en 3 naves que confluen na portada. Os capiteis representan motivos fitomórficos, son tallas sinxelas.
Breixa: Están os Castros das penas e os gravados rupestres de Primadouro, éstes últimos están considerados de Ben de Interés Cultural dende 1974.
Tamén está a igrexa parroquial cun gran abside e os mellores capiteis da comarca.
Carboeiro: Está o Mosteiro de San Lourenzo, fundado no ano 936, polos conde do Deza: Gonzalo Betotiz e Tareixa Eiriz.
Trátase dun mosteiro benedictino de orixe románica do s. X. Restaurado recentemente. Ten unha igrexa coa arquitectura primitiva, unha calzada empedrada que chega ata ponte medieval, ten muíño e pombal. Situado nun outeiro rodeado polo río Deza cunhas vistas fermosas.
É un Ben de Interés Cultural dende 1931.
Cervaña: Igrexa parroquial construída no 1594 co patrocinio dos Fernández de Deza e Taboada, garda o sepulcro desta familia nunha capela gótica con portada plateresca.
Cira: Ten a torre fortaleza sobre o río Ulla, único vestixio dun castelo medieval derruido polos irmandiños, segue en pé a torre homenaxe. Ademáis foi escenario das loitas de dona Urraca e o arcebispo Xelmírez. Está considerado Ben de Interés Cultural (1995).
Pazo de Paizas: pertencentes os Bolaños, Temes e Ballesteros e inicia a ruta dos pazos do Ulla.
Cortegada: Está o Castro de Cora fortaleza prehistórica e tamén a capela neoclásica e outra en Os Chaos, cun cruceiro.
Chapa: Antano capital do Trasdeza, fotaleza e hospital de peregrinos a Santiago.
Castro a carón da igrexa parroquial. Anterga ponte medieval, romana na súa orixe sobre o río Toxa e a súa beira, atopamos dous muíños.
Tamén capela barroca da Virxen das Candeas.
Dornelas: Castro Lóbrego e numerosas mármores
Igrexa románica rural do s. XII.
Escuadro: Pazo de Cascaxide pertencente aos Espinosa, dispón dunha casa señorial e ten un ejemplar de torre cadrada e unha igrexa románica do s. XVII. Ten os escudos dos Deza e dos Mondragón. Tamén dispón dunha fervenza coñecida como Pena da Auga, que amorea auga de choiva no seu interior e que segundo a tradición cura as enfermedades da pel e dos ollos.
Anterga calzada romana que chega o desaparecido castelo de Férveda derruído no 1320. Igrexa románica do s. XII con fermoso baldaquiro e cruz de prata moi labrada.
Fiestras: Igrexa e cruceiro barrocos.
Casa do convento, en Maril, que pertence o mosteiro de Acibeiro como granxa.
Graba: Restos de explotacións mineiras no Coto do Castelo.
Conxunto megalítico do Monte Penido.
Laro: Castro preto da igrexa.
Pena das Cazolas con gravados rupestres.
Manduas: No lugar de Bandeira destaca a Casa da Viña casona con portalón almenado, na entrada ó patio hai unha escalinata, ten unha gran chimenea e unha capela adicada a S. Antón, na súa fachada ten un gran escudo coas armas dos Gil, Taboada, Luaces e o león colorado dos Valenzuela.
Igrexa parroquial con portada románica.
Margaride: Torre de Costela (s. XV), único exemplar gótico da fortaleza medieval.
Igrexa barroca moi sinxela.
Casa e taller do pintor Manuel Colmeiro (1901 – 1999).
Martixe: Conserva un antigo trillo de liño no río Toxa.
Moalde: Coto do Castro con lendas de mouros e tesouros.
Igrexa neoclásica con torre (1829).
Negreiros: Igrexa parroquial con elementos románticos: arco triunfal, capiteis e ábside. Ademáis ten un campanario gótico.
Ocastro: Debe o seu nome a un castro prehistórico.
Oleiros: Pazo da Marza dos Sánchez Cantón.
Castro de As Ordas e Montaz.
Igrexa con tiunfano románico e sepulcro medieval no atrio.
Pazos: Gran fervenza natural, o lugar coñecido como a Fervenza da Devesa, un dos saltos de auga naturais con máis beleza de Galicia. Ten 50 m. aprox. de caída. O seu entorno propicia ter flora e fauna autóctona.
Dende as fervenzas parte unha ruta de sendeirismo chamada Carreiro do Deza. Gran vista paisaxística.
Este entorno está declarado Espacio Natural Protexido.
Piñeiro: Coto do Castro, recinto prehistórico.
Pazo de Carricoba co seu escudo, portalón grande, pombal e demáis elementos propios das casonas fidalgas, que nalgún tempo pertenceu ó Marqués de Ribadulla (Vedra – A Coruña).
Ponte: Restos dunha ponte medieval.
Refoxos: Castro de As Mamuelas.
Excelente panorámica dende o Monte do Candán.
Rellas: Antergo Castro e Torre medieval.
Casona construida por Beltrán Legerán, de empate de chateau francés, con balconadas, xardíns e 22 fiestras na fachada.
Saidres: Castro en Cartemil e Casoutas.
Manantial de As Candeas de augas sulfurosas.
Siador: Santuario adicado a Nosa Señora da Saleta do ano 1863.
Mamoas e castros.
Os petroglifos na Pena do Encanto.
Silleda: Pazo de Trasfontao do s. XVIII, é un recinto amurallado con amplas chimeneas, un hórreo e un pombal. Tamén ten unha capela cos escudos dos Montenegros, Varela e Mosquera.
Igrexa parroquial neoclásica.
Taboada: Debe o seu nome a unha ponte de taboas reemplazada no 912 por outra medieval, unha das vías medievais máis importante da comarca e consta dun só arco.
A igrexa románica é de principios do s. XIII. Conserva elementos da súa antiga fábrica. Tamén ten un cruceiro xunto ó templo.
Xestoso: Castro coñecido como Eira dos Mouros a 630 m.
A beira do río Escuadro hai varios antergos muíños que forman pequenas fervenzas.
No alto do monte atopamos unha lagoa coñecida como a lagoa sagra.
• ESCUDO DO CONCELLO
O escudo do concello de Silleda foi doado no ano 1250 por Alfonso X, o Sabio, cando foi nomeado Rei de Castela, León e Galicia, polo apoio prestado na guerra que mantivo co seu irmán Juan.
SIGNIFICADO:
O León do escudo procede de León (o reino).
A cor verde que o rodea quere decir que foi doado.
• FESTAS DO CONCELLO
Festa da rosquilla en Abades.
Festa do polo asado en Taboada.
Festa do Lacon en Silleda.
Festa da paella en Cortejada.
Festa da carne ó caldeiro en Piñeiro.
Festa da cacheira en Lamela.
Festa da tortilla en Laro.
Festa da empanada en Bandeira (Manduas).
Festa da castaña en Breixa.
Festa da Saleta en Siador.
• PARROQUIAS
Santa María de Abades. San Pedro de Ansemil. Santiago de Breixa. Santa María de Carboeiro. San Mamede de Ocastro. San Salvador de Cervaña. San Cibrao de Chapa. Santa Baia de Cira. Santa María de Cortejada. San Martiño de Dornelas. San Salvador de Escuadro. San Martiño de Fiestras. Santa María de Graba. San Miguel de Lamela. San Salvador de Laro. San Tirso de Manduas. San Fiz de Margaride. San Cristovo de Martixe. San Mamede de Moalde. San Matiño de Negreiros. San Miguel de Oleiros. San Tomé de Parada. San Martiño de Pazos. San Xiao de Piñeiro. San Miguel de Ponte. San Paio de Refoxos. San Martiño de Rellas. San Xoan de Saidres. San Miguel de Siador. Santa Baia de Silleda. Santiago de Taboada. San Martiño de Vilar. Santa María de Xestoso.
